Wat gebeurt er eigenlijk in de hersenen als je aan het mediteren bent?
Heel precies weten we dat nog niet. Hersenonderzoek staat eigenlijk nog maar in de kinderschoenen, en dat geldt ook voor het zogenaamde “contemplatieve neuro-onderzoek”. (Dat betekent zoveel als het onderzoek naar wat er in de hersenen gebeurt als je mediteert.) Wetenschappers gebruiken hersenscanners om te onderzoeken welke hersengebieden actief worden als er gedrag of cognitie plaatsvindt, zoals taalvorming, luisteren of slapen. Daarmee weten ze nog niet heel veel meer dan eerder, maar het bouwt mee aan de langzaam toenemende kennis over het menselijk brein.
Het brein is als een stad op een buitenaardse planeet: een volstrekt onbekende grijze massa. We weten dat er communicatie plaatsvindt, we weten dat er gereisd wordt, en we weten dat er verschillende soorten gebouwen zijn waar allerlei activiteiten plaatsvinden. We kunnen twee dingen meten: de mate van activiteit in verschillende delen van het brein (door middel van een hersenscan) en het gedrag van diens eigenaar.
En dat is wat hersenwetenschappers doen. We weten inmiddels dat het voorste deel van de hersenen (de prefrontaalschors) verantwoordelijk is voor het nemen van beslissingen: de rationele mens. We weten dat het achterste deel vooral wordt ingezet voor het verwerken van ons zicht. En we weten dat zich “onder” de hersenschors oudere structuren bevinden die onze autonome functies beheren (hartslag, ademhaling, etc) en die ons emotionele leven sturen.
Ook meditatie is een dankbaar onderwerp voor hersenonderzoekers. Zo hebben wetenschappers een stel ervaren mediteerders aan hersenscans onderworpen. En ze vervolgens laten mediteren op een vast onderwerp, vaak de ademhaling. Met behulp van een knop moesten ze aangeven wanneer ze afgeleid waren. Zo hebben de onderzoekers vier verschillende meditatie-standen in de hersenen aangetroffen. Wanneer je geest is afgeleid en je maar wat zit te dagdromen wordt het Default Mode Network actief. Dat is stand 1 in het plaatje rechts (klik erop om te vergroten). Stand 2 geeft het moment aan dat je je ervan bewust wordt dat je afgeleid bent van het meditatie-object, in dit geval de adem. Hier worden twee geheel andere hersengebieden actief: de insula anterior en de cortex cingularis anterior.
Wanneer je je aandacht losmaakt van de afleiding zijn daar twee andere structuren bij betrokken: de dorsolaterale prefrontaalcortex en de lobus parietalis inferior. (Stand 3.) Dit is het beslissingsmoment: blijf je dagdromen of ga je terug naar het meditatie-object. En in stand 4 houdt de mediteerder zich alleen maar bezig met het onderwerp van meditatie. Hierbij blijft de dorsolaterale prefrontaalkwab actief. Dit hersengebied wordt in andere onderzoeken in verband gebracht met sterke concentratie op een specifieke taak, en maakt onderdeel uit van het zogenaamde Task Positive Network, de tegenhanger van het Default Mode Network.
We weten verder nog heel weinig over de nuances van wat er zich onder onze mentale motorkap afspeelt. Maar het is interessant om te zien dat slimme onderzoekers steeds verder afdalen in de krochten van het menselijk brein.
